Patron

Hetman Jan Tarnowski wywodził się z rodu Leliwitów, którego początki historyczne sięgają XIII w. Założycielem rodu był Spycimir, który za czasów Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego odegrał znaczącą rolę polityczną, doszedł do wysokich godności i osiągnął najważniejszy w ówczesnych czasach urząd w państwie – kasztelanię krakowską. Od Spycimira biorą początek trzy rodziny magnackie Melsztyńscy, Jarosławscy i Tarnowscy. Herbem rodu jest Leliwa – złota gwiazda nad złotym półksiężycem na niebieskim tle. Do dzisiaj Leliwa jest herbem Tarnowa i wielu miejscowości w Polsce i na Ukrainie

Rodzice:
Jan Amor Tarnowski urodził się w roku 1488 (niektóre źródła podaj styczeń 1488) w zamku rodowym Tarnowskich-Leliwitów na Górze Św. Marcina w Tarnowie. Jego ojciec Jan Amor zwany Młodszym piastował urząd kasztelana krakowskiego, dlatego chłopca nazwano Krakowczykiem, matką była Barbara z Rożnowa herbu Sulima, wnuczka sławnego rycerza Zawiszy Czarnego.

Rodzeństwo
Z pierwszego małżeństwa ojca Jan miał dwóch braci – Jana Aleksandra i Jana Amora późniejszy wojewoda ruski i sandomierski (zmarły w 1915) oraz trzy siostry – Elżbietę, Zofię (została zakonnicą) i Katarzynę żonę Stanisława Kmity pana Nowego Wiśnicza. Matka również posiadała dzieci po pierwszym mężu Stanisławie Tęczyńskim. Były to cztery córki – Barbara, Agnieszka Beata, Elżbieta i Dorota. Rodzoną starszą siostrą Jana była Zofia, poślubiona później przez Stanisława Szczęsnego Ligęzę, burgrabiego zamku królewskiego.

Dzieciństwo
Jan był jedynym w linii prostej potomkiem Zawiszy Czarnego i oczkiem w głowie matki. Mogłoby to zaważyć niekorzystnie na wychowaniu Krakowczyka, tym bardziej, że i ojciec, skłócony z dziećmi z pierwszego małżeństwa, faworyzował najmłodszego syna. Jednakże matka, Barbara z Rożnowa, wnuczka Zawiszy Czarnego, była kobietą silnego charakteru i nie rozpieszczała syna. Jednocześnie też stosunki z przyrodnim rodzeństwem, które traktowało Krakowczyka jak intruza, z którym w przyszłości przyjdzie się dzielić ojcowskim majątkiem, hartowały młodego Leliwitę. Sytuacja rodzinna powodowała więc, iż w dzieciństwie przebywał często w dobrach matki. Tłumaczyłoby to też późniejsze przywiązanie hetmana do Rożnowa nad Dunajcem i Staregosioła pod Lwowem, a zwłaszcza do Wiewiórki, wsi w pobliżu Tarnowa, w której najchętniej przebywał.
Ojciec Tarnowskiego, obawiając się, że po jego śmierci najmłodszy syn zostanie skrzywdzony przez rodzeństwo, zakupił w 1492 r. w województwie ruskim miasteczko Jaćmierz z pięcioma wsiami, a w 1496 r. Dychów z osiemnastoma wsiami i przepisał dobra jaćmiersko − dychowskie na jego imię. Jednocześnie opiekunami małoletniego Krakowczyka i jego majątku, na wypadek swojej śmierci, ustanowił Jan Amor, obok żony i króla Jana Olbrachta, dwóch urzędników sanockich: starostę Mikołaja Kamienieckiego i wojskiego Jakuba Pieniążka z Witkowic

Z powodu słabego zdrowia i wątłego ciała Jan przeznaczony był do stanu duchownego, najpierw pobierał nauki u domowych preceptorów, potem krótko był na dworze kardynała Fryderyka Jagiellończyka ale ojciec zabrał go i dał pod opiekę księdza Macieja Drzewickiego, głównego sekretarza kancelarii królewskiej. Tam przyszły hetman poznawał sprawy publiczne, dyplomację i politykę. W 1500 r. zmarł ojciec przyszłego hetmana.

Ksiądz Maciej Drzewicki opiekun i nauczyciel młodego Jana zorientowawszy się w jego ukrytych zainteresowaniach zasugerował jego matce Barbarze, aby swego syna przeznaczyła raczej do służby publicznej lub wojskowej a nie kościelnej.
Tak też się stało i Jan mając lat 13, już jako dworzanin królewski, wziął udział w pierwszym w swoim życiu sejmie w Piotrkowie.

Pierwsze boje
Swój chrzest bojowy przeszedł w wieku dwudziestu dwóch lat pod okiem hetmana wielkiego litewskiego Konstantego Ostrogskiego w bitwie stoczonej pod Orszą 13 lipca 1508 pomiędzy wojskami litewskimi (wspomaganymi przez polskie wojska zaciężne) a wojskami rosyjskimi dowodzonymi przez Cara Wasyla III. W bitwie tej (do końca nie rozstrzygniętej, wojska moskiewskie pod osłoną nocy wycofały się z pola bitwy) Jan Tarnowski dowodził zaciężną chorągwią jazdy. Od bitwy pod Orszą zaczyna się kariera wojskowa przyszłego hetmana.
W roku 1509 bierze udział w bitwie z Mołdawianami pod Chocimiem, w roku 1512 w dniu 28 kwietnia walczy w bitwie pod Łopusznem (znana także jako bitwa pod Wiśniowcem), gdzie wojska polsko-litewskie pod wodzą hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Kamienieckiego i hetmana wielkiego litewskiego Konstantego Ostrogskiego rozbiły wojska tatarskie. W roku 1514 bierze udział w słynnej bitwie pod Orszą stoczonej w dniu 8 września pomiędzy wojskami polsko-litewskimi a wojskami rosyjskimi która skończyła się całkowitym pogromem wojsk moskiewskich.

Podróże
Pomimo pochodzenia ze znamienitej rodziny Jan jest pomijany w nominacjach na dworze królewskim, w 1515 r. uczestniczy w zjeździe Jagiellonów z Habsburgami w Wiedniu ale najprawdopodobniej jako zwykły członek dworu królewskiego. Po śmierci starszego przyrodniego brata w 1515 dziedziczy Tarnów i resztę dóbr rodowych, ale jednocześnie wdaje się w spór z spadkobiercami brata i sióstr, niezadowolony z wyroków królewskich oddala się od dworu.

W 1518 decyduje się na podróż do Ziemi Świętej, droga do niej wiedzie przez Rzym, gdzie został przyjęty przez papieża Leona X. W Palestynie odwiedził wszystkie ważniejsze miejsca związane z osobą Chrystusa a w Jerozolimie, nawiedziwszy bazylikę Grobu Pańskiego, pasowany został na rycerza Grobu Chrystusowego. W czasie trwania tej podróży Tarnowski pisał dziennik, stanowiący jeden z najstarszych polskich diariuszów pielgrzymki do Ziemi Świętej.
Po pielgrzymce do Ziemi Świętej wybiera okrężną drogę do kraju. W drodze powrotnej odwiedził Egipt, Aleksandrię, być może Algier. Udał się też do Hiszpanii a stamtąd do Portugalii, gdzie uczetniczył w wojnie króla Emmanuela I Szczęśliwego przeciwko Maurom.
Król Emmanuel pasował Jana Tarnowskiego na rycerza. Później odwiedza innne europejskie dwory królewskie: Francji, Anglii, Niemiec i Czech. W Brukseli odwiedził cesarza Karola V, od którego otrzymał listy polecające do polskiego króla

Jan Tarnowski jako polityk i wódz
Na przełomie 1519 i 1520 r. Tarnowski powrócił do kraju, gdzie właśnie trwały przygotowania do kolejnej wojny z Krzyżakami. Odtąd wiele razy posłował w imieniu króla. W 1521 r. wziął udział w wyprawie przeciw Turkom dowodząc wojskami zaciężnymi. Otrzymał wtedy kasztelanię wojnicką (jego pierwszy urząd, nie należący jednak do najprzedniejszych).
W 1527 roku Tarnowski został wojewodą ruskim i otrzymał od króla Zygmunta I Starego godność hetmana wielkiego koronnego (buławę hetmańską przejął po Mikołaju Firleju). Odtąd odpowiedzialny był za obronę południowych i wschodnich granic Rzeczypospolitej, zagrożonej częstymi najazdami Wołochów i Tatarów. Król w dekrecie nominacyjnym dla Tarnowskiego napisał, że otrzymuje on hetmanię „z tytułu swych niepospolitych zasług i dzielności”.
Jak wódz wojsk koronnych po raz pierwszy dowodzi w 1530 r. gdy Wołochowie najechali wschodnie rubieże kraju zajmując Pokucie. Latem następnego roku podjęto wyprawę wojenną, którą poprowadził hetman Tarnowski. Rozgromił on Wołochów w bitwie pod Gwoźdźcem i pod Obertynem (1531) – zyskując opinię znakomitego dowódcy.
Cztery lata później, dowodząc wojskami polsko-litewskimi, powtórzył swój sukces militarny, tym razem w wojnie przeciwko Moskwie, zdobywając 1535 r. Homel i Starodub. Dzięki tym wyprawom hetman Jan Tarnowski rozsławił swoje imię niezwyciężonego wodza i zapewnił sobie nieśmiertelną pamięć wszystkich następujących po nim pokoleń Polaków. Podczas wojny z Mołdawią oblegał Chocim i zmusił hospodara mołdawskiego do zawarcia pokoju (1538).

W roku zwycięskiej bitwy pod Starodubem Jan Tarnowski został wojewodą krakowskim a później kasztelanem krakowskim (najwyższy urząd w państwie). W latach czterdziestych był stronnikiem Zygmunta Augusta i stanął zdecydowanie w obronie władzy królewskiej w związku z kontrowersyjnym małżeństwem króla z Barbarą Radziwiłłówną. W krótkim jednak czasie odsunięty został od tronu przez wpływowego Mikołaja Czarnego Radziwiłła.
Przeszedł wtedy do opozycji, choć nigdy nie posunął się do poniżenia autorytetu królewskiego. Niejednokrotnie też, usuwając na bok własne ambicje, dał wyraz swojej postawie patriotycznej stając się żarliwym obrońcą króla i Korony.
Hetman był również zwolennikiem krucjaty antytureckiej, a swoje nadzieje wiązał z Habsburgami, którym przesyłał memoriały dotyczące sposobów walki z Turkami.
W roku 1547 Tarnowski otrzymał od cesarza Karola V dla siebie i całej rodziny, dziedziczny tytuł hrabiego. Kasztelan występował też przeciwko sprawowaniu sądów kościelnych nad heretykami, był za uniezależnieniem się Królestwa od Rzymu.

Hetman Tarnowski zasłynął również jako reformator taktyki wojennej, a swoje doświadczenia praktyczne zawarł w dziele pt. „Consilium rationis bellicae” – „Rada sprawy wojennej” (1558). Rozprawa ta, wydana pod łacińskim tytułem ale pisana po polsku, stała się fundamentalną pozycją w kształceniu przyszłych strategów i głównym źródłem zasad sztuki wojennej końca XVI w.

Obok działalności publicznej, jako hetmana i polityka, Jan Tarnowski rozwinął szeroko swój mecenat kulturalny. Z zamiłowania był bibliofilem i na tarnowskim zamku stworzył dużą bibliotekę. Zgromadził w niej m. in. obok starych kodeksów rękopiśmiennych i współczesne dzieła literackie oraz naukowe z różnych dziedzin. Z pasją oddawał się ich lekturze. Dowodem na zamiłowanie hetmana do ksiąg mogą być liczne dedykacje autorów ofiarujących swe dzieła możnemu protektorowi. W jednej z zamkowych sal zw. „muzeion” zgromadził kasztelan liczne dzieła sztuk plastycznych.
Chętnie też otaczał się wybitnymi osobistościami kultury polskiej doby renesansu. Gościł u siebie m.in.: Stanisława Orzechowskiego, Krzysztofa Warszewickiego, Klemensa Janickiego, Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Mikołaja Reja, Jana Kochanowskiego, Andrzeja Patrycego Nideckiego, Łukasza Górnickiego, Marcina Kromera, Hiszpana Piotra Ruiz de Moroz zw. Royzjuszem, Jakuba Przyłuskiego, Jana Herbuta i wielu innych. Sława hetmana jako niezwyciężonego wodza i humanisty sięgała daleko poza granice kraju. Był jednym z najbardziej znanych Polaków ówczesnej Europy a jego biografia, jako jedynego Polaka obok króla Zygmunta Starego, umieszczona została w dziele P. Joviusa wydanym w Bazylei i zatytułowanym Elegia virorum bellicae virtute illustrim (1561).
Kasztelan Tarnowski był właścicielem jednego z największych majątków ziemskich w kraju. Posiadał 10 miast i ponad 120 wsi. Jego dobra określane mianem „państwa tarnowskiego” znajdowały się w województwie krakowskim, sandomierskim i ruskim a poza granicami kraju posiadał dobra Raudnickie w Czechach.
W 1540 r. Tarnowski lokował nowe miasto Tarnopol, które uczynił strażnicą Podola i Rusi Czerwonej. Jarosław i Przeworsk zawdzięczają hetmanowi swój rozwój i dobrobyt oraz warowność. Najwięcej jednak uczynił dla rodzinnego gniazda – dla Tarnowa. Wystarał się o nowe przywileje dla tarnowskich cechów rzemieślniczych oraz o potwierdzenie już posiadanych.

Jan Tarnowski był trzykrotnie żonaty. Pierwszą żoną była Barbara z Tęczyna, córka Mikołaja wojewody ruskiego, herbu Topór. Z nią miał dwóch synów: Jana Aleksandra, zmarłego w niemowlęctwie i Jana Amora, który poświęcił się stanowi duchownemu. Był proboszczem krakowskim, proboszczem kolegiaty tarnowskiej i sekretarzem królewskim. Z drugą żoną Beatą Odrowążówną hetman rozwiódł się krótko po ślubie (córka Jana wojewody ruskiego, herbu Odrowąż). Zofia Szydłowiecka herbu Odrowąż, córka Krzysztofa Szydłowieckiego kasztelana krakowskiego i kanclerza wielkiego koronnego, była trzecią żoną Tarnowskiego. Mieli kilkoro dzieci, wszystkie jednak pomarły w niemowlęctwie. Przeżyło tylko dwoje: córka Zofia, poślubiona przez księcia Konstantego Wasyla Ostrogskiego marszałka ziemi wołyńskiej i wojewodę kijowskiego oraz syn Jan Krzysztof, sekretarz królewski, kasztelan wojnicki, starosta sandomierski, stryjski i doliński, wielka nadzieja hetmana, jedyny spadkobierca i dziedzic ojcowskiej fortuny.

Hetman Jan Amor Tarnowski, dożywszy sędziwego wieku 73 lat, zmarł 16 maja 1561 roku w swoim ulubionym dworze w Wiewiórce pod Tarnowem. Pochowano go w sierpniu w kolegiacie tarnowskiej